Kolejny post z serii „Znane, nieznane”. Dziś, o pięknym projekcie znanego krakowskiego architekta, opowiedziały nam Anna Wójcik i Ewelina Karaś, studentki I roku II stopnia kierunku Turystyka Historyczna i Dziedzictwo Kulturowe.
Zapraszamy do krótkiej lektury.
Nazwisko Teodora Talowskiego jest powszechnie znane w Krakowie. Każdy kojarzy jego kamienice, np. „Pod Śpiewającą Żabą” na rogu ul. Retoryka i Piłsudskiego czy „Pod Pająkiem” na ul. Karmelickiej. Mało kto jednak wie, że pod Krakowem, w oddalonej o ok. 25 km od miasta miejscowości Grodkowice, znajduje się dwór według projektu tego architekta.
Dwór, o którym mowa należał do rodu Żeleńskich. Powstał w latach 1900-1902. Jest to budynek na planie zbliżonym do kwadratu, nakryty czterospadowym wysokim dachem. Wybudowano go z lubianego przez Talowskiego zestawienia materiałów, którego głównym budulcem była czerwona cegła, a elementy dekoracyjne wykonano w jasnym kamieniu. Forma pałacu jest bardzo eklektyczna. Wejście główne umieszczono od strony zachodniej. Nad wejściem wykonano napis „Sibi amico et posteriati” (Sobie, przyjacielowi i potomności). Strona wschodnia łączy się z ogrodem poprzez dwie werandy. Pierwsza z nich powstała na rzucie prostokąta, natomiast druga zbliżona jest kształtem do ośmioboku. Do drugiej werandy wiodą monumentalne kamienne schody, przylegające jednocześnie do trójbocznego wykuszu z dużymi oknami, formującego reprezentacyjny salon. Obok, w narożniku pd.-wsch. znajduje się wieloboczna wieża, w fasadzie której podano rok budowy pałacu – 1902, zapisany cyframi rzymskimi oraz umieszczono w niszy figurkę Najświętszej Marii Panny. Część centralną dworu wypełnia dwukondygnacyjny westybul. Na parterze, na wprost głównego wejścia, za westybulem ulokowano salon z niewielkim wykuszem i z wyjściem na wieloboczną werandę.
Projekt dworu został opisany w 1906 r. w jednym z numerów krakowskiego Architekta, skąd dowiadujemy się, że budynek posiadał dobre zabezpieczenie od wilgoci, wyposażony był w kuchnię, pralnię, łazienki, toalety, sieć wodociągową oraz wiatrak napełniający zbiornik wodny, centralne ogrzewanie parą o niskim ciśnieniu, jak również telefon. Była to, jak na owe czasy, bardzo nowoczesna siedziba.
Dwór otoczony jest parkiem. Do posiadłości przylega ponadto dawny zespół folwarczny. Całość założenia została wpisana w 1983 r. do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków. Obecnie w pałacu Żeleńskich organizowane są wesela, śluby i różnego rodzaju przyjęcia okolicznościowe oraz wynajmowane są pokoje a dodatkowo w weekendy działa tam restauracja. Co jakiś czas w pałacu Żeleńskich odbywają się także koncerty muzyki klasycznej.
Z siedzibą Żeleńskich związana jest tragiczna historia z okresu zaborów. W lutym 1846 r., w trakcje tzw. „rabacji galicyjskiej”, chłopi brutalnie zamordowali Marcjana Władysława Żeleńskiego będącego ojcem kompozytora Władysława Żeleńskiego i dziadkiem Tadeusza Boya-Żeleńskiego. By upamiętnić to wydarzenie, żona Marcjana Władysława, Kamila z Russockich postawiła w ogrodzie pomnik-krzyż.
Bibliografia:
Brzezicki S., Wolańska J., Zabytki sztuki w Polsce: Małopolska, Warszawa 2016, s. 415.
„Architekt” 10, 1906, szp. 233-236.
Zdjęcia: http://www.palac-zelenskich.pl/palac-zelenskich.html [dostęp: 01.07.2020]
Plan: „Architekt” 9, 1906, szp. 199.
